NRC 26 augustus 1995

Excuus!

Zeg, heb jij uit de reeks Ruiterlijke Schuldbekentenissen de excuses van Minister Voorhoeve?
– Je bedoelt zijn verontschuldigingen voor het verknoeien van die foto-rolletjes met opnamen van gedode Bosniërs?
Ja, maar heb je ze nou of heb je ze niet?
– De excuses van Minister Voorhoeve? Jazeker.
Fijn, hebbes. Mag ik dan uit dezelfde serie Ruiterlijke Schuldbekentenissen het ‘Ik heb gefaald’ van Overste Karremans?
– Het ‘Ik heb gefaald’ van Karremans, dat heb ik niet. Dat zit er helemaal niet bij. Jij bent in de war met Triomfen en Gloriedagen van de Nederlandse Natie: de Behouden Thuiskomst van Dutchbat. Met al die snorren. Prachtig. En nu mag ik weer. Doe mij maar uit de Historische Zelfbeschuldigingen: de Zelfkritiek van Freek de Jonge. Daar is morele moed voor nodig, reken maar. Wist jij trouwens dat die Freek de Jonge vroeger zo walgelijk links geweest is? Erg, he! Maar ’t was me eigenlijk nooit zo opgevallen. En nu is hij weer zo vreselijk onlinks. Als hij niet uitkijkt moet hij straks weer aan de zelfbeschuldiging.
Freek de Jonge heb ik niet. Maar mag ik van jou koningin Beatrix in de serie Nog-net-geen-spijtbetuigingen. Spijt het d’r nu of spijt het haar niet?
– Ze is bedroefd. Dat moet genoeg zijn. Spijt is eigenlijk al tegen het landsbelang, dan zit je toch vlakbij berouw en dat is weer haast een erkenning van schuld.
Nou en?
– Wie schuld erkent moet schuld delgen. Als je erkent dat je iets misdaan hebt dan moet je het goed maken. Dan zou Nederland aan Indonesië alsnog herstelbetalingen moeten doen, en de slachtoffers van de bevrijdingsoorlog schadeloos moeten stellen.
Daar is toch geen beginnen aan?
– Natuurlijk niet. Dus kan het Nederland helaas niet spijten, dat is begrotingtechnisch uitgesloten. Maar droevig kan wel, want dat is budgettair neutraal.
O ja. Maar ik heb ze dus niet, de spijtbetuigingen van Hare Majesteit, want ze zijn er niet. Heb jij, daarentegen De Excuses van de Japanse Premier aan de Volkeren van Azië?
– Jazeker, kan je krijgen.
Excuus!
– Wat?
Excuus! Uitroep van tevredenheid bij het completeren van een reeks in het Groot Excusesspel. Nu heb ik heb het hele rijtje Verliezers van de Tweede Wereldoorlog bij elkaar. Vijftig jaar gewacht, maar eindelijk beloond met de Officiële Excuses van Japan.
– Wat kun je daarmee, helemaal? Van de keizer zelf komt geen woord van spijt. En niente schadevergoeding. Wel erkennen dat Japan alom verschrikkelijk leed heeft aangericht en toch nog verdommen om zelfs een halve eeuw na dato dat lijden ook maar iets te verzachten met een schadeloosstelling. Al die schuldbekentenissen zijn toch compleet vrijblijvend, totaliter gratuit.
Klein gedacht, benauwd gesproken. Het gaat om heel iets anders. Niet om geld, maar om zingeving. Het gaat om de symbolische betekenis van de schuldbekentenis.
– Wat is dat dan?
Wat dat is? Dat is toch duidelijk. Als je berouw ergens van hebt dan geef je daar ook mee te kennen dat je het zo nooit meer zult doen.
– Dus een Nederlandse schuldbekentenis houdt in dat Nederland niet nog eens een politionele actie in Indonesië zal beginnen. Maar het is toch totaal ondenkbaar dat Nederland ooit nog eens Indonesië zal binnenvallen.
Het betekent nog iets anders. Als je iemand je excuses maakt geef je te kennen dat zo iemand zich in de zelfde morele en emotionele wereld beweegt als jijzelf.
– Big deal! J’en suis capot. Waar moet je je anders bewegen?
Houd toch eens op met leuk te zijn. Als je een dorp plat brandt kun je je niet permitteren om te denken dat daar net zulke mensen wonen als je zelf bent, die het even erg vinden om hun huis kwijt te raken en hun ouders of hun kinderen te verliezen als jij het zou vinden. Maar als je je schuldig acht, dan ga je er al van uit dat je iets hebt aangedaan aan wezens die net zo zijn als jezelf bent, en als je dat vervolgens nog eens openlijk uitspreekt dan houdt dat al in dat je het tegen mensen hebt die de dingen ongeveer zo beleven als jij en bovendien mensen wier oordeel je belangrijk vindt.
– Maar het irriteert me, al die kokette zelfvernedering en die nuffige trippelpasjes tot halverwege de schuldbekentenis. Bovendien gaat dit misschien op tussen individuele mensen, maar niet tussen staten en volkeren.
Waarom niet?
– Omdat staten en volkeren collectiviteiten zijn, die hebben geen gevoel.
Nee, maar de mensen die elkaar een staatsverband of een volksgemeenschap aanpraten en die dus met elkaar staten en naties vormen zijn juist wèl en aan een stuk door bezig om gevoelens op te roepen. En van Den Haag tot Tokio worden nu emoties aangeroepen die verwijzen naar onderlinge overeenkomsten tussen naties. Een halve eeuw geleden ging het om emoties van wederzijdse afstoting en nu om aansluiting.
– Toevallig zijn het wel steeds de verliezers die zich zo schuldbewust en verzoeningsgezind opstellen.
Maar die verliezers waren ook de aanvallers.
– Die hadden dus nog wat goed te maken. Mag ik van jou dan nu eindelijk eens de schuldbelijdenis van de Verenigde Staten aan Vietnam?
Nog niet voorradig. En mag ik van jou de welgemeende verontschuldigingen van Frits Bolkestein aan de vroegere CPN-ers vanwege het koloniaal beleid van de gevestigde partijen waar alleen radicaal links zich toentertijd tegen verzette?
Maar, dommie, die heeft toch niet verloren!