De ondergrondse

In elke samenleving gaat het berichtenverkeer voor het grootste deel bovengronds, langs officiële kanalen als krant, radio en televisie. Maar steeds weer duikt een ander deel onder de grond: van mond tot mond, per telefoon en brief worden berichten doorgegeven door een netwerk van vrienden of lotgenoten: bood™ schappen die uit het openbare leven worden weggedrukt, omdat ze politiek gewaagd zijn, niet helemaal legaal, of erotisch gedurfd.

Een vast bestanddeel van het onderaardse boodschap-penverkeer is overal en immer lasterpraat over de heersers van het ogenblik. Het publiek krijgt in de bovengrondse media allerlei details uit het persoonlijk leven van de leiders voorgeschoven, altijd even flatteus, zelfs de schaduwkanten worden opgediend als nobel en tragisch. Vanzelfsprekend wordt dit staatsieportret dan door het publiek in persoonlijke contacten heimelijk geretoucheerd met enkele pikante kleinigheden. Kennedy werd in zijn tijd steeds weer een maltresse toegedacht, aan Johnson wordt nu een dwangmatige seksuele grootspraak toegeschreven. Dergelijke verhalen zijn onvermijdelijk wanneer staatslieden zich zoveel moeite geven om een beeld van hun persoonlijkheid aan de kiezers op te dringen. Het publiek vult de open plekken in dat beeld naar eigen smaak aan.

Wanneer de wet verbiedt waartoe veel mensen toch een drang voelen, wordt dadelijk een ondergronds verbindingsnet gelegd. De politie maakt het de prostitutie bijzonder moeilijk in de VS. Zelfs in de vermaaks-buurten van New York werven de prostituees op straat alleen met veel voorzorg en gejaagdheid. Het bedrijf bloeit niettemin in alle vijftig staten doordat de meisjes hun adressen en telefoonnummers altijd wel in handen van de clientèle weten te krijgen. Ondergronds worden de namen doorgegeven van mond tot mond of zijn adreslijsten te koop, voor de wet gemaskeerd als ledenboekjes van correspondentieclubs. In Amerika en nu ook daarbuiten gaat het berichtenverkeer over bewustzijnsverruimende middelen ondergronds. In november publiceerde het roerige hipster-blad, de East Village Other, een ingezonden stuk: een lezer had bij toeval ontdekt dat hij met een half-verrotte Spaanse peper als filter van een gewone sigaret in een aangename roes raakte. De Jackson Illusie Peper werd niet populair, maar de jacht was geopend. In allerlei gestencilde blaadjes, via vrienden, gekalkt op muren kwamen aanwijzingen door voor het gebruik van fruit en groenten als psychedelica.

Een paar weken later werd een lied van Donovan nummer één op alle hitparades: Mellow yellow, zachte gele, elektrische bananen. Onbegrijpelijke woorden. Toverwoorden, zoals binnen een maand alle belangstellenden van kust tot kust hadden vernomen: schrap uit de binnenkant van een banaan de vezels, bak ze een kwartier in een hete oven, rook ze op en daar ga je! De elektrische banaan. Satori, het peilloos inzicht, binnen het bereik van de gewone man. De ondergrondse ritselde van de nieuwe verhalen, overal verschenen bananenetiketjes en een nieuw wachtwoord reisde door de wereld: banaan.

Het meest opmerkelijk in dit gebeuren was de geweldige snelheid waarmee de boodschap werd doorgegeven. In dit geval moet de ontdekking gedaan zijn door beroepsmatige hipsters, die haar doorgaven aan de existentialisten-voor-halve-dagen: die modernisten kwamen in hun werkkring of studie met andere geinteresseerden in contact en vandaar liep het nieuws uit naar de universiteitssteden.

Nieuwe rages, modes en politieke bewegingen groeien in de vakantie het hardst: de studenten maken thuis of op reis hun leeftijdgenoten deelgenoot van de meest recente nieuwigheden, de hipsters verzamelen zich in tevoren uitgekozen steden en verzinnen alvast het program voor het komend jaar.

Het ritme van vernieuwing en veroudering is aanmerkelijk opgevoerd sinds de commercie zich op het hipsterwezen heeft geworpen. Ontdaan van seksuele, asociale en psychedelische betekenissen doen de laatste vondsten het heel goed op de tienermarkt: ze behouden de glans van het verbodene, het ondergrondse, maar geen leraar of ouderpaar kan er aanstoot aan nemen. Nog maar nauwelijks is in San Francisco onder de modernistische beatgroepen een nieuwe stijl bedacht, flower music vol toespelingen op erotiek en bewustzijnsverruimende avonturen, of dezelfde muziek dendert in een verflenste versie alweer uit miljoenen luidsprekers. Dus zoeken de insiders dadelijk naar iets anders om zich van de buitenwereld te onderscheiden.

Er is een ondergrondse van homoseksuelen, van dagloners, van de prostitutie, van clochards, van morfinisten, van zwarte radicalen, van dienstweigeraars, van hanenvechters; overal waar mensen op algemene afkeuring en wettelijke weerstand stuiten voor hun meningen en voorkeuren, knopen zij een ondergronds verbindingsnet met hun geestverwanten. Het unieke van de jeugd-ondergrondse is, dat dezelfde gemeenschap die het berichtenverkeer ondergronds dwingt, toch brandt van verlangen om te weten wat daar in het verborgene omgaat.

Zo zijn er dozijnen boeken over de nieuwe tiener, de studentenmoraal, LSD, vrije liefde, marihuana, de woeste motorrijders van Los Angeles, alles over de ondergrondse jeugdcultuur van tieners, hipsters en studenten. Playboy, Esquire, Life en Look duiken om het andere nummer ondergronds met een afkeurende frons, een zorgelijke rimpel en vooral een verlekkerde grijns. Psychiater en pastoor leveren ononderbroken commentaar. Ouders en opvoeders studeren op elke gril die de ronde doet. De jeugdcultuur is opgetrokken rond genotservaringen. Daar moet de gemeenschap tegenin, daar zijn de bovengronders door gefascineerd. Dat is youth power, de macht van de jeugd.